Każdy kto kiedykolwiek uczestniczył w jakimkolwiek przedsięwzięciu budowlanym doceni znaczenie opracowań kosztorysowych. Niestety fakt ten nie przekłada się na status zawodu kosztorysanta, który w Polsce traktowany jest po macoszemu.
Obowiązująca od 2004 ustawa „Prawo zamówień publicznych” podniosła rangę opracowań kosztorysowych i zwiększyła oczekiwania wobec kosztorysanta. Problem w tym że za tymi zmianami nie przyszedł żaden akt prawny sankcjonujący zawód kosztorysanta i okeślający wymagania edukacyjny wobec osób zajmujących się sporządzaniem tego rodzaju dokumentów. Wyodrębnienie się kosztorysantów jako oddzielnej grupy zawodowej nastąpiło nie w wyniku aktów prawnych, ale samoistnie w latach 70-tych XX wieku. Powstała wówczas interdyscyplinarna gałąź wiedzy wymagająca znajomości metod i podstaw kalkulacji, budowlanych procesów technologicznych, organizacji budowy, znajomości wybranych zagadnień prawnych i ekonomicznych i rozwiązań materiałowych. Dzięki staraniom Stowarzyszenia Kosztorysantów Budowlanych zawód ten pojawił się w klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy opracowanej przez GUS z 2004 r. Jednak do tej pory żadne organy nie zainteresowały się opracowaniem i wdrożeniem powszechnego systemu kształcenia kosztorysanta. Praktycznie więc może nim być każdy, kto tylko wyrazi taką chęć. Chociaż rynek dysponuje bogatą ofertą szkoleń i kursów w tym zakresie to tylko od jego dobrej woli zależy czy weźmie w nich udział i zwiększy swoje kwalifikacje. Prędzej czy później zweryfikuje je sam rynek, bo efekty pracy kosztorysanta mają konkretne skutki.
W większości przypadków kosztorysanci są częścią zespołu opracowującego projekt inwestycji w biurze architektonicznym lub projektowym. Niestety często sam projektant prowadzący ma nikłe pojęcie o zasadach kosztorysowania, w efekcie czego ta część opracowania bywa traktowana po macoszemu, jest sporządzana niedokładnie i w pośpiechu. Jednak jak pokazuje orzecznictwo sądowe w sprawach o niestaranne wykonanie projektu nie może być to okolicznością łagodzącą.
Reasumując powyższe stwierdzenia żadne postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego nie może się odbywać bez kosztorysanta. Paradoksalnie nie ma żadnego aktu prawnego określającego kto może nim być. Mimo to kosztorysant ponosi odpowiedzialność za swoje opracowania. Należy jednak ją rozważyć w kilku aspektach m.in. jako odpowiedzialność zawodową, cywilnoprawną, odpowiedzialność za naruszenie przepisów prawa, zamówień publicznych, za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, oraz odpowiedzialność karną.
Umowa na roboty budowlane
Z kosztorysem budowlanym ściśle wiążą się różne formy umów o roboty budowlane. Jako umowę o roboty budowlane należy zakwalifikować wszystkie umowy o wykonanie prac o charakterze budowlanym, które są realizowane zgodnie z wymogami prawa budowlanego, zawierane między inwestorem a wykonawcą. Umowa o prace budowlane jest więc uregulowana w Kodeksie Cywilnym a także w przepisach przepisach dotyczących umowy o dzieło oraz w przepisach o rękojmi za wady przy sprzedaży.
W umowie o roboty budowlane wykonawca składa zobowiązanie o oddaniu obiektu, który jest przedmiotem umowy, wykonanego zgodnie z projektem a inwestor inwestycji zobowiązuje się m.in. do przekazania terenu budowy, dostarczenia projektu, odebrania gotowego obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia. Prawa i obowiązki inwestora i wykonawcy regulują następujące przepisy i ustawy: kodeks cywilny, prawo budowlane, ustawa o zamówieniach publicznych, o badaniach i certyfikacji, oraz o normalizacji także przepisy techniczno-budowlane.
Sposób i tryb zawierania umów o realizacje robót budowlanych zależy od sposobu wyboru wykonawcy oraz charakteru robót. Mogą być one zawierane w trybie oferty, przetargu lub negocjacji przewidzianych w kodeksie cywilnym. Umowa wymaga formy pisemnej do celów dowodowych. Ponadto wymagana przez inne przepisy dokumentacja stanowi część składową tej umowy. Umowa o roboty budowlane może być także zawarta w trybie ustawy o zamówieniach publicznych. Dotyczą one tych robót budowlanych, które opłacane są ze środków publicznych czyli z budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
Zamówienia publiczne mogą być udzielane w jednym z 7 trybów, do których należą przetarg nieograniczony, przetarg ograniczony, negocjacje z ogłoszeniem, negocjacje bez ogłoszenia, zapytanie o cenę, zamówienie z wolnej ręki oraz aukcja elektroniczna.
Zawierana na podstawie ustawy o zamówieniach publicznych umowa o roboty budowlane musi być sporządzona w formie pisemnej. Dochodzi ona do skutku dopiero w momencie podpisania jej przez obie strony. W skład kompletnej dokumentacji umowy wchodzi umowa właściwa z warunkami szczegółowymi, dokumentacja techniczna, warunki ogólne, Polskie Normy, specyfikacja techniczna oraz inne dokumenty np. oferta wykonawcy. Taki zestaw dokumentów, który określa prawne, techniczne i ekonomiczne warunki realizacji inwestycji, zaakceptowane przez obie strony nosi nazwę kontraktu.